2. ÜNİTE MİLLİ UYANIŞ VE
YURDUMUZUN İŞGALİNE TEPKİLER:
Birinci Dünya
Savaşı'nın Genel Sebepleri:
1- Milliyetçilik akımı: Fransız İhtilali'nin
yaydığı milliyetçilik akımı Avrupa'da siyasi ve sosyal hayatta değişikliklere
sebep oldu. Milliyetçilik akımı ile Osmanlı ve Avusturya Macaristan gibi çok
uluslu devletler parçalandı.
2- Sömürgecilik yarışı: Sanayi İnkılabı sonrası
sanayileşen Avrupa devletleri ürettikleri ürünler için pazar ve sanayi için
hammadde arayışına girdi. Bu durum devletler arasındaki sorunlar ve rekabet ile
çıkar çatışmasına neden oldu.
Birinci Dünya Savaşı'nın Özel Sebepleri:





BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI'NDA BLOK DEVLETLER
Üçlü İttifak
|
Üçlü İtilaf
|
Almanya
|
İngiltere
|
Avusturya Macaristan
|
Fransa
|
![]() |
Rusya
|
Savaşa Sonradan Katılanlar
|
|
Osmanlı devleti
Bulgaristan
|
· ABD (Savaşın sonucunu etkiledi.)
|
Yunanistan
|
|
Romanya
|
|
Japonya
|
|
Sırbistan
|
|
Brezilya
|
|
Portekiz
|
Savaşı Başlatan Olay : Avusturya-Macaristan
veliaht’ının Sırplı bir öğrenci tarafından öldürülmesi.
Osmanlı'nın Birinci Dünya
Savaşı'na Almanya Yanında Girme Nedenleri:




Almanya'nın
Osmanlı'yı savaşa katılmak istemez sebepleri:





Osmanlı'nın Savaşa Girme Olayı: Yavuz ve Midilli
gemilerinin Karadeniz’e açılarak Rus limanlarını topa tutması
Osmanlı'yı Paylaşmak İçin Yapılan Gizli Anlaşmalar:






OSMANLI'NIN
SAVAŞTIĞI CEPHELER
CEPHE ADI
|
AÇILMA NEDENİ
|
ÖNEMLİ ÖZELLİĞİ
|
KAFKAS
CEPHESİ
|
--- Kafkaslara
ulaşarak Türkleri Ruslara karşı ayaklandırmak
--- Hindistan'a
ulaşarak İngiltere'nin sömürgeleri ile bağlantıları kesmek
--- Bakü petrollerinin denetimini ele
geçirmek
|
İlk taarruz cephesi
Mustafa Kemal savaştı.
|
KANAL
CEPHESİ
|
--- Süveyş kanalını ele
geçirerek İngiltere'nin uzak doğu sömürgelerine giden bağlantıyı kesmek
--- Mısırı İngiltere'den
geri almak
|
Almanya'nın isteğiyle açılan taarruz
cephesi
|
ÇANAKKALE
CEPHESİ
|
-- İstanbul'u,
boğazları alarak Osmanlı'yı savaş dışı bırakmak
--- İstanbul'u, boğazları alarak Osmanlı'yı
savaş dışı bırakmak
--- Rusya'ya
yardım göndermek
--- Almanya Osmanlı arasındaki bağlantıyı
kesmek
|
Savunma cephesi
Kazandığımız tek cephe
Mustafa Kemal savaştı.
|
IRAK CEPHESİ
|
--- Musul Kerkük petrollerini ele
geçirmek
--- Rusya'ya yardım götürmek
|
Savunma cephesi
Kutul Amarede Türk ordusu başarılı
olmuştur.
|
SURİYE FİLİSTİN CEPHESİ
|
--- Kanal
cephesinde yenilen Osmanlıyı durdurmak
|
Savunma cephesi
Mustafa Kemal'in
son görev yeridir
|
GALİÇYA
MAKEDONYA ROMANYA
|
Müttefiklere yardım için açılan
cepheler
|
Osmanlı'nın Savaşa Girmesinin Sonuçları:
v Yeni
cepheler açıldı.
v Savaş
geniş alana yayıldı.
v Savaşın
süresi uzadı.
v İtilaf
Devletleri Rusya'ya yardım götüremedi.
Mondros Ateşkes Antlaşması
30 Ekim 1918 tarihinde Limni adasının Mondros limanında
imzalandı. Osmanlı adına Bahriye Nazırı Rauf Bey İtilaf Devletleri adına Amiral
Calthorpe tarafından imzalandı.
ANTLAŞMA MADDESİ
|
ANTLAŞMA MADDESİ YORUMU
|
Çanakkale ve
İstanbul boğazları açılacak ve bu yerdeki istihkamlar itilaf devletleri
tarafından işgal edilecekti. (Madde 1)
|
--- İstanbul ve Anadolu arasındaki bağlantı
kesildiği için İstanbul'un güvenliğini tehlikeye girmiştir.
|
Sınırlarının
korunması ve iç güvenliğinin sağlanması için gereken birlikler dışında
Osmanlı ordusu derhal terhis edilecekti. (Madde
5)
|
--- Osmanlı'nın savunma gücü ortadan
kalkmıştır.
--- Osmanlı'nın savunma gücü ortadan
kalkmıştır.
|
İtilaf Devletleri güvenliklerini tehdit edecek bir durumda herhangi bir
stratejik noktayı işgal edebilecekti. (Madde
7)
|
--- Antlaşmanın en ağır maddesidir.
--- Anadolu'da istedikleri yeri işgal etme
hakkı elde ettikleri için Anadolu'nun tamamı işgal altına girmiştir.
|
İtilaf
devletleri Osmanlı demiryollarından yararlanacak, Osmanlı ticaret gemileri
itilaf devletlerinin hizmetinde bulunacaktı. (Madde 8)
|
--- İtilaf
devletleri Osmanlı Devleti'nin ekonomik ve ulaşım imkânlarını kendi çıkarları
doğrultusunda kullanmak istemiştir.
|
Toros tünelleri
itilaf devletleri tarafından işgal edilecekti. (Madde 10)
|
--- İtilaf
Devletleri'nin Osmanlı devletinin ulaşımını denetimi altına almak istemiştir.
|
Hükümet
haberleşmesi dışındaki telsiz, telgraf ve kabloların kontrolü itilaf
devletlerinin denetimine geçecekti. (Madde
12)
|
--- İtilaf
devletleri ulaşım ve haberleşmeyi kontrol ederek işgallerin diğer bölgelerde
duyulmasının ve Türk halkının işgallere karşı koymasını engellemek istemiştir.
|
Doğudaki altı ilde (Erzurum, Van, Diyarbakır, Elazığ, Sivas, Bitlis) bir
karışıklık çıkarsa İtilaf devletleri bu vilayetlerin herhangi bir yerini
işgal edebilecektir. (Madde 24)
|
--- Bu
maddeyle doğuda bir Ermeni devleti kurulması amaçlanmıştır.
|
BİLGİ NOTU: İtilaf devletleri ateşkes
hükümlerini her türlü yoruma açık şekilde hazırlamıştır. Amaç bu hükümleri istediklerini uygulamaktı.
Mondros Ateşkes Antlaşması İle İlgili Tutumlar:



Mondros Ateşkes
Antlaşması'nın Sonuçları:




Wilson İlkeleri (8
Ocak 1918):
ABD Başkanı Wilson tarafından yayınlanan 14 maddeden
oluşan ilkelerdir.
Ø Yenen
devletler yenilen devletlerden toprak almayacak.
Ø Devletler
arasında gizli antlaşmalar yapılmayacak.
Ø Antlaşmazlıklar
barış yoluyla çözümlenecek.
Ø İmparatorluklar
içinde yaşayan milletlere kendi geleceklerini belirleme hakkı verilecek.
Paris Barış Konferansı (18 Ocak 1919):
Amaç: Yenilen devletlerle imzalanacak barış
antlaşmalarının şartlarını belirlemekti.
Katılan devlet sayısı: 32
Söz sahibi devletler: İngiltere, Fransa, ABD.
Konferansın konusu: 1- Avrupa haritasını yeniden
çizmek. 2- Osmanlı topraklarının yeniden paylaşım planını yapmak.
Alınan kararlar:



I. Dünya Savaşı sonunda imzalanan antlaşmalar:





BİLGİ NOTU: Osmanlı topraklarının paylaşımı
konusundaki anlaşmazlık sebebiyle Sevr antlaşması geç imzalanmıştır.
Kuvay-ı Milliye: 1- Türk milletinin bağımsız
yaşama ve vatanseverlik duygusundan ortaya çıkan direniş azmi. 2- Düşmana karşı
düzensiz silahlı mücadele için kurulan birlik.
MİLLİ VARLIĞA DÜŞMAN CEMİYETLER (ZARARLI CEMİYETLER)
Azınlıkların Kurduğu Zararlı
Cemiyetler
CEMİYET ADI
|
AMACI
|
ÖNEMLİ ÖZELLİĞİ
|
Mavri Mira Cemiyeti
|
--- Bizans’ı yeniden
diriltmek, Yunan işgalini kolaylaştırmak
|
İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti bu cemiyetin
faaliyetini yok etmek için kurulmuştur.
|
Pontus Rum Cemiyeti
|
--- Samsun merkez olmak
üzere Karadeniz'de Rum devleti kurmak
|
Trabzon Muhafaza-i Hukuku Milliye Cemiyeti bu cemiyetlerin
faaliyetini yok etmek için kurulmuştur.
|
Hınçak ve Taşnak Cemiyeti
|
-- Doğu
Anadolu'da Ermeni devleti kurmak
|
Vilayet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti bu cemiyete
karşı kurulmuştur.
|
Türklerin Kurduğu Zararlı Cemiyetler
CEMİYET ADI
|
AMACI
|
Kürt Teali Cemiyeti
|
--- Amaç
Anadolu’da bir Kürt
Devleti kurmaktı.
|
Hürriyet ve İtilaf Fırkası
|
--- İttihat ve Terakki
Cemiyeti yerine kurularak milli mücadeleye tepki göstermekti.
|
İngiliz Muhipler Cemiyeti
|
-- İngiliz
mandasına girmeyi sağlamaktı.
|
İslam Teali Cemiyeti
|
--- İngiliz
desteğini alarak saltanat
ve hilafetin devamını sağlamaktı.
|
MİLLİ CEMİYETLER ( YARARLI CEMİYETLER)
CEMİYET ADI
|
AMACI
|
Vilayet-i Şarkiye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
|
--- Doğuda kurulacak
Ermeni Devleti'ne karşı gazete çıkararak propaganda yapmak--- İstanbul’da
kuruldu.
|
Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti
|
--- Kadınların milli mücadele'ye
katılımını sağlayarak yardım kampanyalarıyla düzenli ordunun ihtiyaçlarını
sağlamak---- Sivas’ta kuruldu.
|
İzmir Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
|
-- İzmir ve
çevresinin Yunanlılara verilmesini engellemek
|
Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti
|
--- Trakya'nın Yunanlılar tarafından
işgalini önlemek--- Edirne'de kuruldu.
|
Trabzon Muhafaza-i Hukuk-u Milliye
Cemiyeti
|
--- Rum ve Ermenilerle mücadele
ederek Karadeniz'de Rum devletinin kurulmasını önlemek
|
Kilikyalılar Cemiyeti
|
--- Adana ve çevresinin Fransızlar
tarafından işgal edilmesini önlemek--- İstanbul'da kuruldu.
|
Milli Kongre Cemiyeti
|
--- Dünyada Türkler aleyhine yapılan
olumsuz propagandaları yok etmek
--- Diğer
cemiyetlerden farklı olarak basın yayın yoluyla mücadele etmişlerdir,
bölgesel değil ulusaldır.
|
BİLGİ NOTU:
Yararlı cemiyetler bölgesel olarak kurulmuştur, her cemiyet kendi bölgesini
savunmaktadır. Bu yüzden Mustafa Kemal birleştirici ve bütünleştirici gücünü
kullanarak tüm yararlı cemiyetleri Sivas kongresinde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i
Hukuk Cemiyeti” adı altında birleştirmiştir.
BİLGİ NOTU:
İşgallere karşı ilk direniş Hatay Dörtyol'da başladı.
BİLGİ NOTU: Batıda ilk kurşun İzmir'in işgali üzerine
Gazeteci Hasan Tahsin tarafından atılmıştır.
Manda ve Himayecilik: Kendisini idare
edemeyecek kadar zayıf ve güçsüz ülkelerin güçlü devletler tarafından
yönetilmesi sistemidir.
(İzmir'in işgali)
İstanbul'un İşgali :
13 Kasım 1918’de İstanbul işgal edildi. Mustafa Kemal'in
İtilaf Devletlerini görünce “geldikleri gibi giderler.” sözünü söylemesi ileri görüşlülüğünü
gösterir.
Samsun'a çıkana kadar altı ay İstanbul’da kalarak kurtuluş
çareleri aradı. Kurtuluşun Anadolu'da olduğunu düşünerek milli mücadeleyi
başlatmak için fırsat aramaya başladı.
Samsun'a Çıkış :
İstanbul Hükümeti Rumlarla Türkler arasındaki olayları
incelemek için Mustafa Kemal'in 9. Ordu Müfettişi olarak Samsun'a gönderdi. Mustafa Kemal'in
amacı, Anadolu'ya geçip milli mücadeleyi
başlatmaktı.
AMASYA GENELGESİ (22 Haziran 1919):
1. madde yorumu: Kurtuluş
Savaşı'nın gerekçesi belirtilmiştir.
2. madde yorumu: Kurtuluş
Savaşı'nın gerekçesi belirtilmiştir.
3. madde yorumu: Kurtuluş
Savaşı'nın amacı ve yöntemi belirtilmiştir.
4. madde yorumu: İlk defa milli
bir kurulun varlığından bahsedilmiştir.
6. madde yorumu: Milli mücadele
taraftarı kişilerin seçilmesine çalışılmıştır.
7. madde yorumu: İstanbul
Hükümeti'nin ve itilaf devletlerinin Sivas kongresini engellemeye yönelik
faaliyetlerine karşı önlem alınmıştır.
Amasya Genelgesi'nin Önemi:




BİLGİ NOTU: Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi öncesi
askeri ve resmi görevinden istifa etmiştir.
ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz-7 Ağustos 1919):
Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti tarafından kongre
yapılmıştır. Amaç,
doğuda Ermeni devletinin kurulmasını önlemekti.
1. madde yorumu: Türklerin
çoğunlukta olduğu yerler ifade edilerek vatanın bölünmezliği vurgulandı.
2. madde yorumu: İşgallere
karşı direniş hareketlerinin birleştirilmesi amaçlandı.
3. madde yorumu: İstanbul
Hükümeti'nin teslimiyetçi politikasına karşı çıkılmıştır.
4. madde yorumu: Milli
bağımsızlık ve millet egemenliği amaçlanmıştır.
5. madde yorumu: Azınlıkların
bağımsız devlet kurmalarına karşı çıkılmıştır.
6. madde yorumu: Tek şart
tam bağımsızlıktır.
7. madde yorumu: Halkın
yönetim üzerindeki etkinliğinin artırılması amaçlanmıştır.
Erzurum Kongresi'nin Önemi:





SİVAS KONGRESİ (4-11 Eylül 1919):




Sivas Kongresi'nin Önemi:
v Toplanış
amacı ve aldığı kararlar bakımından ulusaldır.
v Manda
ve himaye kesin olarak reddedilmiştir.
v Milli
cemiyetler “Anadolu
ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” adıyla birleştirilerek milli
mücadelenin tek merkezden yönetilmesi amaçlanmıştır.
v İrade-i
Milliye adıyla Sivas Kongresi kararlarını duyurmak için gazete çıkarıldı.
v Ali Fuat Paşa, Batı Cephesi
Komutanlığına atandı, bu durum temsil heyetinin hükümet gibi yürütme
yetkisini kullandığını gösterir.
AMASYA GÖRÜŞMELERİ (20-22 Ekim 1919):
İstanbul Hükümeti adına Bahriye Naziri Salih Paşa, Temsil
Heyeti adına Mustafa Kemal arasında imzalandı.
1- İstanbul Hükümeti Sivas
Kongresini kabul edecekti.
2- İtilaf devletleri ile
görüşülürken Temsil Heyetinin fikri alınacaktı.
3- Osmanlı Mebusan Meclisi
açılacaktı. (İstanbul'da değil Anadolu ve güvenli bir yerinde)
Amasya Görüşmelerinin Önemi:


Temsil Heyetinin Ankara'ya gelmesi (27 Aralık 1919)
Temsil Heyetinin Ankara'yı Seçme Nedenleri:
ü Batı
Cephesi'ne yakın olması.
ü İstanbul'a
yakın olması.
ü Ankara'nın
işgal edilmemiş olması.
ü Demiryolu
ve karayolunun kesişim noktasında olması.
ü Şehrin
güvenli konumda olması.
ü Ankaralıların
milli mücadeleye destek vermesi.
Misakı Milli (28 Ocak 1920)
Toplantının amacı: Osmanlı'nın İtilaf
devletleri ile yapacağı barış şartlarının Türk halkının kabul edileceği şekilde
ortaya koymak.
Toplantı kararları: Misakı Milli'nin kabul
edilmesi sağlandı.
Maddelerin Özellikleri:
1. madde yorumu: Milli sınırlar çizilerek ülke
bütünlüğü vurgulanmıştır.
3. 4. maddeler yorumu: Çoğunluğun
Türk olmasına güvenilmiştir.
6. madde yorumu: Devletler
arasında eşitlik ilkesi sağlanmıştır.
7. madde yorumu: Kapitülasyonlar
kaldırılmıştır.
Misakı Milli'nin Önemi:



Ulusal Egemenlik: Devletin gücü olan egemenliğin
doğrudan ulusa ait olmasıdır. TBMM'nin açılması ulusal egemenlik ile ilgilidir.
Tam Bağımsızlık: Siyasi, ekonomik, hukuki,
kültürel ve tüm alanlarda özgürlük ve egemenliktir. Misakı Milli'nin ilanı tam bağımsızlıkla
ilgilidir.
TBMM'NİN AÇILMASI (23
Nisan 1920)
TBMM Yasama ve yürütme yetkisine sahiptir. (Yasama,
yürütme yargı yetkisinin tek kurumda toplanması güçler birliği ilkesi denir. Bu ilkenin
amacı olağanüstü koşullarda hızlı karar almak ve uygulamaktır.)
Meclis başkanı hükümetin de başkanıdır. Meclis Hükümet
Sistemi ile çalışıldığı için bu hükümete TBMM hükümeti adı verilmiştir.
BİLGİ NOTU: TBMM'nin açılması ile temsil heyetinin
görevi sona ermiştir.
Kuvay-ı İnzibatiye
(Padişah Ordusu): Kuvay-ı Milliye’yi engellemek, Kuvayi
Milliye’ye karşı ayaklanmaları desteklemek için padişah tarafından kurulan
orduya denir.
TBMM'YE KARŞI
AYAKLANMALAR NEDENLERİ:




TBMM'nin İsyanlara Karşı Aldığı Tedbirler:





San-Remo Konferansı (19-26 Nisan 1920)
Amaç: İtilaf
Devletleri'nin Osmanlı ile yapılacak barış antlaşmasının şartlarını belirlemek.
Yer: İtalya'nın San-Remo
kenti.
İtilaf devletleri Osmanlıya barış şartlarını kabul ettiremeyince
Yunanlılara ilerleme emri verdiler. Yunanlılar Balıkesir ve Bursa'yı işgal etti.
İlerlemeyi engellemek için padişah antlaşmayı kabul etti. Saltanat şurasında
anlaşma kabul edildi. Osmanlı'nın düşüncesi “tamamen yok olmaktansa İstanbul ve
Anadolu'da küçük bir devlet olmaktı.”
SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI
(10 AĞUSTOS 1920)
1. madde yorumu: İtilaf
devletleri Osmanlı devletini savunmasız bırakarak Sevr Anlaşması'nı uygulayacak
ortam hazırlamak istediler.
2. madde yorumu: Osmanlı
Devleti'nin boğazlar üzerindeki egemenlik hakları sona ermiştir.
3. madde yorumu: Osmanlı askeri yönden savunmasız duruma getirildi.
3. madde yorumu: Osmanlı askeri yönden savunmasız duruma getirildi.
4. madde yorumu: İtilaf
Devletleri Osmanlı'nın iç işlerine karışma hakkını elde etti.
5. madde yorumu: Osmanlı
Devleti ekonomik bağımsızlığını kaybetti.
BİLGİ NOTU: Mebusan Meclisi daha önce
dağıldığından ve antlaşma Mebusan Meclisi'nde onaylanmadığı için hukuken
geçersiz bir antlaşmadır.
Sevr Antlaşması'na TBMM'nin tutumu:


Sevr Antlaşması'na halkın tutumu:
Türk milletine yaşama hakkı
tanımayan ölüm fermanı gibidir. Antlaşma Türk halkı üzerinde olumsuz bir etki oluşturmadı, aksine vatanı işgalden
kurtarma azmini artırdı.
BİLGİ NOTU: Sevr Antlaşması ölüm fermanı gibi olan
ölü doğmuş, uygulanmayan bir antlaşmadır.
Sevr Antlaşması'na Mustafa Kemal'in tutumu:
Siyasi, adli, ekonomik, mali bağımsızlığı yok eden, yaşama
hakkı tanımayan bizce mevcut olmayan bir antlaşmadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder